Nhận thức vẻ đẹp kiến truc khong đơn giản, khong ai giống ai, nhưng khong phải khong thể định luợng, khong thể đanh gia. Cũng như cac bộ mon nghệ thuật khac, sức truyền cảm của kiến truc cũng co những quy luật, những chuẩn của no, chỉ ai biết lợi dụng, khai thac mới lam cho cai đẹp len tiếng. Mọi người đều thừa nhận y nghĩa lớn lao của cac khai niệm nhịp điệu, tương phản, vi biến, cac quan hệ tỷ lệ, tỷ xich, sự phối hợp hai hoa cac đường net, cac mảng mau va chất liệu, sự hỗ trợ cac phương tiện tạo hinh khac… trong sức biểu hiện mya cảm của cong trinh kiến truc.
a. Vần luật hay nhịp điệu trong kiến trúc
Ấn tượng nghệ thuật của kiến truc khi ngắm nhin một cong trinh cũng thường bắt đầu từ sự cảm nhận vần luật trong tổ chức phối tri cac bộ phận tren tổng thể.
Tiết điệu la sự lặp lại đơn giản cac bộ phận hinh thức giống nhau co khả năng gay ấn tượng một quy luật, một y đồ về trật tư vi dụ cac cột trong một hang cột, chuổi cửa sổ, day ban cong… Trong phạm vi khong gian đo thị co thể la sự lặp lại một cụm nha cao thấp theo quy luật khoảng cach đều dọc một tuyến phố.
Con nhịp điệu thi ở đo co sự lặp lại phức tạp hơn, bộ phận được lặp lại co hinh thức, kich thước khong giống nhau, sự lặp lại cũng co thể khong đều đặn nhưng vẫn gay ấn tượng về quy luật, sự trật tư diễn tiến mang y đồ ro rệt co tinh thống nhất cần thiết. Co thể gặp cac dạng nhịp điệu sau: nhịp điệu hinh sin, nhịp điệu tiệm tiến, nhịp điệu tương giao…
Cần lưu y tiết điệu hay nhịp điệu co hiệu quả tạo tinh trật tự, tạo sự phong phu đa dạng va tinh quy luật của sự phối hợp ghep, nhưng cũng nguy hiểm khi lạm dụng, tạo ra sự mệt mỏi, nham chan va đơn điệu, buồn tẻ. Nhịp điệu khong chỉ co tac dụng gay cảm gia điều
hoa ma con giup tạo ra sự nhấn mạnh cho bộ phận chủ thể hay nhấn tố tổ hợp của kiến truc.
b. Vi biến và tương phản
Quan hệ vi biến đoi luc con được gọi la sự biến hoa, sắc độ la lam cho hai bộ phận đặt gần nhau hơn nhưng chỉ co sự khac biệt nhỏ, nghĩa la cố tạo ra tinh gần gủi thống nhất về
hinh thức, kich thước, cach xử li bề mặt, mau sắc…
Quan hệ tương phản la tạo ra sự cach biệt ro, sự đối chọi mạnh, thậm chi trai ngược với sự chuyển tiếp thật bất ngờ giữa hai bộ phận, hai hinh thức kiến truc đặt gần nhau, nhằm
gay ấn tượng hấp dẫn, sức hut, pha sự nham chan, đơn điệu.
SQUARE
MELBOURNE, AUSTRALIA, 2002
Sự phối hợp vi biến va tương phản trong tổ hợp hinh khối hay xử li mặt đứng kiến truc lam cho kiến truc phong phu, hấp dẫn, giau sức truyền cảm, vừa đa dạng, vừa thống nhất, co chinh phụ ro rang. Tương phản trong kiến truc co những dạng sau: tương phản về hinh khối, tương phản về chiều hướng, tương phản về đặc rỗng, tương phản về mau sắc, tương phản về sang – tối.
CHURCH OF ST MARY OF THE ANGELS
SINGAPORE, 2003
CHURCH OF ST
CANBERRA, AUSTRALIA, 2002
c. Tỷ lệ và tỷ xích
Tỷ lệ co nghỉa la sự tương xứng giữa cac kich thước. Tỷ lệ trong kiến truc khong chỉ la cac biện phap nhằm đạt đến sự tương xứng hai hoa đều về mặt kich thước của từng bộ
phận ma ca của toan bộ, tức lam cho tổng thể cac bộ phận trong kiến truc noi chung lien
quan chặt chẽ mang sức gợi cảm thẩm mỹ, sự thuận mắt dễ coi nhờ vao một tương quan tỷ lệ nao đo, được xem la biện phap quan trọng để tạo ra cai đẹp. Thường mỗi hệ thống tỷ lệ đều la con đẻ của một thời đại nhất định, cần đap ứng được trinh độ kỹ thuật văn hoa của xa hội, xuất phat từ mục đ1ich muốn lam cho hinh thức kiến truc vừa can xứng hai hoa va đẹp, vừa lam cho việc xay dựng được thuận lợi, đap ứng tốt tieu chuẩn cong nghệ kỹ thuật đương thời.
Tỷ xich la muốn noi đến mối tương quan kich thước cụ thể của cac bộ phận hay tổng thể kiến truc với tầm voc con người để qua hệ thống so sanh nay cảm nhận được độ lớn, tầm
cỡ của cong trinh kiến truc, chất hoanh trang đồ sộ hay tinh gần gũi than thiết, sự xinh xắn va ấm cung hay choang ngợp của khong gian va hinh khối. Tren thực tế khong thể căn cứ vao độ lớn của kich thước ma noi tỷ xich lớn hay nhỏ. Co nha rất nhỏ ma mang tỷ xich lớn trong khi co ngoi nha hay quần thể rất lớn về hinh hai co khi lại toat len một tỷ xich nhan văn, phu hợp với con người, xinh xắn, ấm cung. Cảm nhận nay sẽ dễ thấy khi co con người đứng cạnh cong trinh, khi khong co con người thi phải nhờ vao sự lien tưởng của cac kich thước thong dụng của con người như bậc thang, độ cao lan can, bậu cử sổ…
Một số hệ thống tỷ lệ thường gặp:
– Tỷ lệ moduyn xuất hiện từ rất sớm, ngay thời cổ đại của lịch sử loai người. Cac tương quan tỷ lệ được xac lập tren co sở một đơn vị đo quy ước – gọi la moduyn (M).
Moduyn phải phục vụ đắc lực cho bộ phận quan trọng nhất của cong trinh. Với cấu truc cột dầm đa đo la chan cột. Tất cả cac kich thước khac đầu la bội số của M.
– Tỷ lệ số học: quan hệ nay được xac lập trong tương quan số học, vi dụ 1:2:3:5… Một hinh chữ nhật với hai cạnh co tương quan số học thường cho ta cảm giac khac nhau tử thụ
động qua trung tinh đến chủ động. Trong văn minh loai người hinh vuong (tỷ lệ 1:1) cho ta ấn tượng chung về sự ổn định, toan vẹn va hinh chữ nhật hai vuong (tỷ lệ 1:2) cho ta cảm xuc khac biệt hai cạnh ro rang vốn la hai hinh đẹp thường gặp trong kiến truc, người xưa con dun them tỷ lệ 1/3, 2/3, 3/5. Rieng tỷ lệ 3/5 va 5/8 cho ta cảm giac hai hỏa giữa bộ phận va
tổng thể trong đo 3 va 5 la bộ phận va 8 la tổng thể.
Từ hinh vuong gốc va đường cheo của no co ham chứa một chuỗi hinh chữ nhật tĩnh va
động mang tỷ lệ đẹp được khai thac ap dụng trong kiến truc cổ điển cũng như hiện đại.
– Tỷ lệ hinh học được rut tỉa từ những hinh đẹp vốn co trong thế giới từ nhien như hinh tron, tam giac vuong 3:4:5, tam giac đều, hinh vuong, hinh bat giac, hinh sao năm canh,
10 canh nội tiếp trong hinh tron.
– Tỷ lệ điều hoa va tỷ lệ vang khi cac than phần X va Y của quan hệ nay thực hiện ham số X/Y = Y/(X+Y)
Tỷ lệ của chuỗi số Fibonaci co trị số gần như tỷ lệ vang hay được gọi chung la tỷ lệ điều hoa 3/5 = 5/8 = 8/13 = 13/21 = …= 0,618
Sở dĩ gọi la tỷ lệ vang hay thần thanh vi quan hệ tỷ lệ nay cho hiệu quả hai hoa thống nhất trong từng bộ phận giữa từng bộ phận với tổng thể chung. Quan điểm vẻ đẹp thống nhất trong đa dạng cai toan bộ phải được xem xet trong sự hai hoa trong quan hệ giữa cac bộ phận với nhau chứ khong tim sự can đối rieng, tach rời từng phần. Sự trật tự thẩm mỹ va can xứng luon la quy luật cơ bản tim kiếm sự đồng nhất hai hoa thong qua cac hệ thống tỷ lệ chung va cac quan hệ tương tự của sự đồng dạng. Chuỗi số cấp số cộng Fibonaci 1:2:3:5:8:13:21… va phan số của hai số hạng bất kỳ co quan hệ tỷ lệ vang co thể tim thấy trong giới sinh vật như vo ốc, gan la, canh cay…
– Modulor hay tỷ lệ vang tương ứng với con người la hệ htống tỷ lệ được Le Corbusier sang tạo, ap dụng trong kiến truc hiện đại. Con người chuẩn với cac quan hệ tỷ lệ vang trong tầm voc va tư thế được dung để xay dựng Modulor la người Chấu Au ly tưởng cao 1,83m với cac chuỗi số đỏ va xanh trong quan hệ tỷ lệ vang.
Chuỗi kich thước đỏ ứng với ứng với chiều cao đỉnh đầu va độ cao rốn: 183, 113, 70, 43,
27,17…
Chuỗi kich thước xanh ứng với tấm tay với va tầm tay khi bỏ thong: 226, 140, 86, 53, 20 …
Hai chuỗi số nay kết hợp vao cac kichthước kiến truc sẽ cho sức truyền cảm vừa đạp vừa
gần gũi con người.
Tỷ xich hay tầm voc, độ lớn cong trinh thường co được thong qua sự so sanh với trực tiếp
chiều cao con người, kich thước bậc thang, chiều cao bậu cửa sổ, tầm vịn lan can, chiều cao cửa đi… Việc chọn lựa kich thước hợp li thể hiện cac bộ phận chi tiết nay với một hệ thống tỷ lệ xac định cung sự lien tưởng so sanh tren sẽ cho thấy tỷ xich cong trinh. Trong kiến truc co thể gặp cac loại tỷ xich khac nhau. Điều quan trọng la phải tạo cho cong trinh kiến truc co tỷ xich phu hợp với tinh chất đặc điểm cong năng của chung. Người ta phan biệt:
– Tỷ xich nhỏ: cho thế giới khong gian kiến truc danh cho thiếu nhi.
– Tỷ xich kiến truc đung, co thể vừa phải cho cac nha ở, lớn cho nha cong cộng, nha may ma đối tượng phục vụ co thể đồng thời hang nghin người, la khối quần chung đong đảo,
cũng co thể la vĩ đại, hoanh trang cho cac cong trinh tưởng niệm, ton giao.
– Tỷ xich sai lệch la điều tối kị trong kiến truc khi khong thấy sự hợo li của tỷ xich, vi dụ như sự phong to cac chi tiết mai của nha một tầng để ap dụng cho nha cao tầng hay cong
trinh cong cong với cac cửa qua be.
Tổ hợp hai hoa thống nhất giữa bộ phận va tổng thể
Hiệu quả thẩm mỹ kiến truc khong chỉ đạt khi chọn hợp li kich thước cac bộ phận để co quan hệ tỷ xich đung ma phải tạo cho cac mảng, cac bộ phận của kiến truc thống nhất hai
hoa với nhau với kich thước chung của tổng thể ngoi nha. Kết quả nay co được thuờng thong qua cac giải phap sau:
– Sử dụng chum tia điều hoa va quan hệ ho ứng.
– Sử dụng quan hệ đường song song, vuong goc tạo cac hinh thức gần gũi, tương tự của quan hệ đồng dạng.
– Tim mối quan hệ hai hoa cac mảng va đường net trong quan hệ nội tiếp hợp li trong cac hinh chuẩn (vuong, tron, tam giac đều, đa giac đều…)
Tim kiếm sự hỗ trợ của cac mon nghệ thuật khac.
– Trang tri đieu khắc.
– Trang tri tranh tường.
– Trang tri tiểu cảnh cay xanh, hồ nước, voi phun vận dụng hiệu quả cac mau sắc, chất liệu, anh sang nhan tạo.
– Hỗ trợ của am nhạc.